Geboren in Neuilly-sur-Seine op 15 Juli 1867 is Jean-Baptiste Charcot de zoon van de beroemde neuroloog Dr Jean-Martin Charcot (1825-1893), Professor aan de medische faculteit in Parijs en later in het ziekenhuis “La Salpêtrière”, beroemd voor zijn werk in verband met de ziektes van het zenuwstelsel.
Zijn vader verplicht hem medische studies te volgen, daar waar Jean-Baptiste sinds zijn prille jeugd een roeping tot zeeman had. Hoewel Doctor in de geneeskunde in 1895, kan hij toch gedeeltelijk zijn passie voor het varen beleven door in de pleziervaart te stappen. Lid van de Yacht Club van Frankrijk vanaf 1892, waarvan hij in 1913 voorzitter wordt.
Een pleziervaart in 1901 naar de Faeröer eilanden geeft aan Charcot de aanzet om poolreiziger te worden. Zijn eerste officiële wetenschappelijke reis vindt in 1902 plaats naar de arctische regio. Deze wordt gevolgd door verschillende andere expedities naar de arctische gebieden en de Zuidpool. Hij overwintert onder andere twee keer in het Zuidpoolgebied in 1903-1905 en in 1908-1909. De grote oorlog onderbreekt zijn expedities. Hij zet zijn maritieme kennis in ten dienste van Frankrijk en zijn bondgenoot Groot-Brittannië aan boord van schepen speciaal uitgerust om op vijandelijke onderzeeërs te jagen.
De “Pourquoi-Pas?”
Hij herneemt zijn expedities aan boord van de « Pourquoi-Pas ? » vanaf 1920 in zijn favoriete gebieden: de Faeröer eilanden, Jan Mayen eiland, Groenland (de zeeën van Noorwegen en Groenland). Vanaf 1925, wanneer hij de leeftijdslimiet bereikt, verliest hij het bevel over zijn schip, maar blijft aan boord als Hoofd van de missie. Hij zal nog verschillende missies ondernemen naar de arctische ijszones. In 1926 wordt hij verkozen als vrij lid van de Wetenschapsacademie en vice-voorzitter van de Aardrijkskundige Vereniging. In 1928 neemt hij deel aan de zoektocht naar de Noorse ontdekkingsreiziger Roald Amundsen, verdwenen bij het besturen van zijn watervliegtuig.
In februari 1934 ontmoet hij de jonge Paul-Emile Victor. Deze scheept in op de “Pourquoi-Pas?” om te worden afgezet voor een overwintering in het arctisch gebied. In augustus 1936 brengt de “Pourquoi-Pas?” Paul-Emile Victor opnieuw voor een overwintering naar het arctisch gebied. Het wordt de laatste reis samen van Victor en Charcot en de laatste trip van de “Pourquoi-Pas?”
Op 15 september 1936 verlaat de “Pourquoi-Pas?” bij kalm weer Reykjavik, maar de storm slaat toe en na uren vechten tegen de weersomstandigheden zinkt de “Pourquoi-Pas?” in de vroege ochtend van 16 september 1936 voor de kust van Ijsland, waarbij Charcot en de hele bemanning omkomen. Er is slechts één overlevende, de stuurman Gonidec. Verschillende lichamen, waaronder dat van Charcot, spoelen samen met brokstukken van de “Pourquoi-Pas?” aan op de kust.
Charcot zal een nationale begrafenis krijgen in de Notre-Dame in Parijs op 12 oktober 1936.
Voorloper van de huidige oceanografie, gelijktijdig zeeman en wetenschapper, maakt Charcot deel uit van de groep der grote ontdekkingsreizigers en poolexplorateurs. Het nieuwste oceanografish schip van het IFREMER is “Pourquoi-Pas?” gedoopt om de herinnering aan Charcot en zijn bemanning te eren.
In 2013 hebben “Les corsaires d’Ango” een duikexpeditie gemaakt naar de resten van het schip van commandant Charcot, de “Pourquoi-Pas ?”, die op 16 september 1936 in Ijsland is gezonken. Bekijk de film.